آفات دانش

چه آفات و آسيب‌هايي موجبات از بين رفتن علم و دانش انسان را فراهم آورده و او را از واقع بيني و واقع گرايي دور مي‌كند؟

در اينكه هر پديده‌اي آفاتي دارد كه موجوديت آن را در معرض فنا و نيستي قرار مي‌دهد ترديدي نيست. "لكل شيئي آفة" براي هر چيزي آفتي است. لكن آفت و آسيب هر چيزي متناسب با خود آن پديده مي‌باشد كه در اينجا به اهم آسيب‌ها و آفات علم و دانش به نحو اجمال اشاره مي‌كنيم:

1- نسيان

نسيان و فراموشي از مهم‌ترين آفات علم و دانش است كه موجوديت و ماهيت آن را در معرض خطر و نابودي قرار مي‌دهد. به اين جهت در آداب المتعلمين گفته‌اند كه "الدرس حرف و التكرار الف" يعني براي جلوگيري از فراموشي علم و آموخته‌هاي جديد هزار بار بايد آن را تكرار كرد.

پيامبر اعظم (ص) مي‌فرمايد: آفة العلم، النسيان: آسيب دانش، فراموشي است. (تحف العقول، ص6)

2- حسادت

حسادت صفت رذيله‌اي در انسان است كه هيچ گاه او را به آرامش و سعادت و سروري نمي‌رساند. انسان حسود هيچگاه نعمتي را كه در ديگران وجود دارد برنمي‌تابد و در درون و برون خود خواهان زوال آن نعمت مي‌گردد.

پيامبر اعظم (ص) مي‌فرمايد: آفة العلم الحسد: آسيب دانش، حسادت است. (من لا يحضره الفقيه، ج4، ص 373). متأسفانه اين آفت در ميان علما، شيوع و قوت بيشتري دارد.

3- خود بزرگ بيني

تكبر و خودبزرگ بيني انسان را از مسير واقع بيني و حق گويي دور مي‌كند. زيرا چنين شخصي هميشه خود را بالاتر و برتر از ديگران و حتي يافته‌ها و اندوخته‌هاي خود مي‌بيند در نتيجه قضاوت‌ها و تحليل‌هاي او نمي‌تواند منطبق بر واقعيت‌ها و حقيقت علم و دانش باشد. پيامبر اعظم در اين زمينه مي‌فرمايد: آفة العلم الخيلاء: آسيب دانش، خودبزرگ بيني است. (بحارالانوار، ج 37، ص 619)

4- درشتي و خشونت

درشتي و خشونت در رفتار و سلوك انسان يعني دور شدن از مدار عقل و منطق و علم و دانش. درنتيجه رفتار و تعاملي كه براساس درشتي و خشونت باشد از منطق علم و دانش برخوردار نخواهد بود.

امام علي(ع) مي‌فرمايد: رأس العلم الرفق، و آفته الخرق: اساس دانش، نرمش است و آسيب آن، درشتي (خشونت). (تحف العقول، ص 89)

5- به كار نبستن علم

بدون شك علم و دانش مقدمه عمل است و كسي كه پس از اخذ و اكتساب علم و دانش آن را به كار نبندد و جنبه كاربردي آن را لحاظ نكند، پس از مدتي آن علم از ذهن او رخت برمي‌بندد و به ورطه فراموشي سپرده مي‌شود. بنابراين در روايت معصوم آمده است كه "العلم يهتف الي العمل" يعني علم انسان را به سوي عمل فرامي خواند كه اگر اجابت كرد موجبات تثبيت و ترسيخ علم فراهم مي‌گردد. امام علي(ع) مي‌فرمايد: آفة العلم ترك العمل به: آسيب دانش، به كار نبستن آن است. (غررالحكم، ح 8493)