تفاوت علم و ايمان

بدان كه "ايمان" غير از علم به خدا و وحدت، و ساير صفات كماليه ثبوتيه و جلاليه و سلبيه، و علم به ملائكه و رسل و كتب و يوم قيامت است. چه بسا كسي داراي اين علم باشد و مومن نباشد! شيطان عالم به تمام اين مراتب به قدر من و شما هست و كافر است. بلكه ايمان يك عمل قلبي است كه تا آن نباشد ايمان نيست. بايد كسي كه از روي برهان عقلي يا ضرورت اديان چيزي را علم پيدا كرد، به قلب خود نيز تسليم آنها شود، و عمل قلبي را، كه يك نحو تسليم و خضوعي است و يك طور تقبل و زيربار رفتن است انجام دهد تا مومن گردد، و كمال ايمان "اطمينان" است. نور ايمان كه قوي شد، دنبالش اطمينان در قلب حاصل مي‌شود و تمام اينها غير از علم است. ممكن است عقل شما به برهان چيزي را ادراك كند، ولي قلب تسليم نشده باشد و علم بي فايده گردد. مثلاً شما به عقل خود ادراك كرديد كه مرده نمي‌تواند به كسي ضرر بزند و تمام مرده‌هاي عالم به قدر مگس حس و حركت ندارند و تمام قواي جسماني و نفساني از او مفارقت كرده، ولي چون اين مطلب را قلب قبول نكرده و تسليم عقل نشده شما نمي‌توانيد با مرده شب تاريك را به سر بريد. ولي اگر قلب تسليم عقل شد و اين حكم را از او قبول كرد، هيچ اين كار براي شما اشكالي ندارد. چنانچه بعد از چند مرتبه اقدام قلب تسليم شده ديگر باكي از مرده نمي‌كند. پس، معلوم شد كه تسليم، كه خط قلب است، غير از علم است كه خط عقل است.(1)